سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و نقش آن در مکان یابی مناطق مخاطره‌آمیز شهری جهت استفاده در مدیریت بحران

سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS و نقش آن در مکان یابی مناطق مخاطره‌آمیز شهری جهت استفاده در مدیریت بحران (مطالعه موردی: منطقه 8 شهرداری تبریز)

مدرس: دکتر سعید جَوی زاده

آدرس: شیراز، خیابان برق، کوچه برق یک، درب اول سمت راست، موسسه چشم‌انداز

تلفن ثابت : 07132341477

همراه : 09382252774

سایت : www.crsgroup.ir

کانال تلگرام: saeedjavizadeh@

کانال اینستا گرام:saeedjavizadeh@

باتوجه به روند روبه رشد جمعیت و تراکم جمعیتی در شهرهای درحال توسعه در شهرهای پرجمعیت و مستعد از نظر لرزه خیزی، لزوم نگرش همه جانبه و فراگیر به حوادث طبیعی جلوه نموده. جهت مدیریت صحیح بحران با بهره گیری از مدل شاخص همپوشانی وزنی در محیط GIS اقدام به تفکیک سطوح خطرپذیرگردید. لایه های مورد استفاده در این مدل فاسله از گسل، کیفیت ابنیه، تراکم جمعیت، نزدیکی به معابر، نزدیکی به فضاهای باز، درمانی، ایستگاه آتش نشانی، اماکن نظامی، پمپ بنزین و همچنین توپوگرافی منطقه مورد مطالعه می باشد. نتایج از خروجی مدل نشان میدهد که تنها 94/13 درصد از محدوده مورد مطالعه دارای وضعیت مطلوب تا بسیار مطلوب می باشد. 69/38 درصد از محدوده در شرایط متوسط از لحاظ خطرپذیری و 69/38درصد از محدوده در شرایط نامطلوب قرار دارد.

حوادث طبیعی همیشه زندگی انسان را در معرض آسیب قرار می دهد. در مناطق شهری اثرات زیانبار در اثر وقوع سوانح طبیعی همراه با ویرانی های کالبدی و اختلال عملکرد عناصر شهری است. ویرانی سازه ها و ساختمان های مسکونی شبکه های راه ها و پل ها جاده های ارتباطی، تاسیسات مثل مخازن آب، نیروگاه ها، خطوط ارتباطی تلفن، برق ، لوله کشی، آب، گاز و... از آن جمله هستند. حوادث انسانی به عنوان یکی دیگر ازابعاد بحران است که این تلفات در مناطق پرجمعیت زیاد است. باتوجه به ماهیت غیرمترقبه بودن غالب حوادث طبیعی و لزوم اتخاذ سریع و صحیح تصمیم ها و اجرای عملیات مبانی نظری و بنیادی، دانشی تحت عنوان مدیریت بحران پدید آمده است. در چنین شرایط وقوع هر بحران طبیعی یا مصنوعی خسارات جبران ناپذیری به جای می گذارند و بر فعالیت کل کشور اثر نامطلوب میگذارد.وقوع بحران ای طبیعی و عدم برنامه ریزی های مناسب مدیریتی باعث خسارات مالی و جانی فراوانی در منطقه به لحاظ واقع شدن در مرکز شهر روزانه جمعیت انبوهی را به طرف خود جذب میکند.

در اینجا با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی پهنه های خطرپذیر در منطقه به ترتیب اولویت تفکیک شوند تا راهنمایی باشد برای مسوولان محترم منطقه که با درایت و برنامهریزی صحیح به مدیریت در قبل، حین و بعد از وقوع بحران بپردازند که نتیجه چنین امری کاهش خسارات از وقوع بحران خواهد بود.

مواد و روش:

ابتدا با توجه به مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته، معیارهای موثر در امر مکان یابی مناطق خطرپذیر در حین وقوع بحران، پارامترها جمع آوری شدند که به قرار زیر هستند:

1. فاصله از مراکز خطر مانند ایستگاه های پمپ بنزین، خطوط نیرو مانند آب، گاز، و غیره
2. فاسله از معابر و شبکه های ارتباطی درجه یک
3. تراکم جمعیت
4. دسترسی به فضاهای باز
5. توپوگرافی
6. فاصله از گسل
7. فاصله از مراکز نظامی
8. کیفیت ابینه
9. فاصله از مراکز درمانی و بیمارستان ها
10. فاصله از ایستگاه های آتش نشانی

تهیه لایه های اطلاعاتی:

باتوجه به معیارهای مذکور جهت مدیریت بافت های فرسوده و کاهش خسارات وارده در حین وقوع بحران، نیزا به تهیه اطلاعاتی نظیر نقشه کاربری اراضی، گسل، تراکم جمعیت، و ... داریم. نقشه کاربری اراضی شهری از اداره مسکن و شهرسازی تهیه گردید سپس کاربری محدوده مورد مطالعه در محیط GIS از کل نقشه تفکیک شد و درنتیجه به منظور استخراج لایه های مربوط به مراکز اداری، تجاری، تراکم جمعیتی، معابر، کیفیت ابنیه و سایر لایه ها استفاده شده است. نقشه مربوطه به گسل ها و همچنین توپوگرافی نیز از اداره منابع طبیی استان تهیه گردیدند.

الف) استانداردسازی لایه های اطلاعاتی:

در فرآیند مدیریت بحران مناطق دارای شرایط بحرانی در زمان وقوع بحران استخراج لایه های اطلاعاتی مورد نیاز اولین مرحله از مراحل عملی تحقیق است. اکثر لایه ها برای معیارها و زیرمعیارهای مورد نیاز برای مکان یابی حساس دربرابر بحران ها ی طبیعی با ایجاد بافر و یا در بعضی موارد با آیکون Query Builder کاربری های مختلف از نقشه جدا و ارزش دهی شده اند. لایه های محدوده مورد مطالعه ترسیم شد و در پایگاه های اطلاعاتی به صورت لایه های رستری ذخیره گشتند. لایه ها براسا بافر ایجاد شده و یا کاربری های موجود به 3 الی 6 طبقه اولویت بندی و استاندارد شدند.

ب) مدل همپوشانی وزن دار:

تحلیل فضایی مکانی، شناسایی مناطق مستعدی است که با معیارهایی از ارزش ها ی هر پیکسل نقشه رستری استخراج می شود. مدل شاخص همپوشانی امکان ترکیب نقشه های بسیار مختلفی را امکان پذیر می سازد. در این بررسی از روش چند معیاره استفاده شده است که به صورت یک رابطه انجام می شود.

بحث و نتیجه گیری:

شاید امروزه نسبت به گذشته پرداختن به مدیریت بلایای طبیعی یا به اصطلاح مدیریت بحران و آشنایی با تعریف بحران همانند سالیان قبل چندان مهجور نباشد. این اتفاق بویژه قبل از رخ دادن زلزله فاجعه بار بم به امری رایج و گوش آشنا تبدیل شده است در کشوری حتی بسیاری از مدیران سازمان های خدماتی ان چندان اطلاعی از مقوله مدیریت بحران و برنامه های پیشگیری، آمادگی و مقابله، هماهنگی های بین بخشی، و ... نداشتند شاهدیم که عموم اقشار جامعه در پی دستیابی به این آمادگی ها در جامعه می باشند بناراین باتوجه به علمی بودن مقوله مدیریت بحران های ناشی از بلایای طبیعی در جهان امروز و توجیه شدن مسوولان در این زمینه از این پس وظیفه مهم ارتقای آمادگی جامعه به عهده مدیران اجرایی، برنامه ریزان و کارشناسان می باشد.

سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS، نقش  GISدر مکان یابی،شاخص همپوشانی وزنی در GIS، مکان یابی مناطق خطرپذیر، فاصله از مراکز خطر در GIS، تراکم جمعیت در GIS، دسترسی به فضاهای باز در GIS، توپوگرافی در GIS، فاصله از گسل در GIS، دکتر سعید جوی زاده، موسسه چشم انداز، موسسه علمی تحقیقاتی، نشر آکادمیک، انتشارات آکادمیک، فاصله از مراکز نظامی در GIS، تهیه لایه های اطلاعاتی در GIS، استانداردسازی لایه های اطلاعاتی، مدل همپوشانی وزن دار در GIS، تحلیل فضایی مکانی، مدیریت بلایای طبیعی در GIS،